Duża wieś w gminie Kuźnia Raciborska, położona w Kotlinie Raciborskiej, nad rzeką Rudą, przy skrzyżowaniu szos Racibórz – Gliwice oraz do Kuźni Raciborskiej, Rybnika i Knurowa. Biegnie tędy też dawna wąskotorówka Gliwice – Racibórz. Powstała dzięki fundacji przez ks. opolskiego Władysława III klasztoru cystersów, zbudowanego w latach 1252-55. Pierwsza fundacja z ok. 1237 r. nie przetrwała najazdu tatarskiego. Klasztor stał się centrum rozległego założenia, zakonnicy posiadali 13 wsi i rozwinęli na znaczną skalę gospodarkę okolicznych terenów. Zajmowali się m. in. bartnictwem, leśnictwem, browarnictwem, gorzelnictwem, wydobyciem i przetopem rud żelaza i miedzi, założyli liczne stawy hodowlane, huty szkła, warzelnie potażu, fabryki dziegciu i smoły. Wokół Rud powstały osady fabryczne (Przerycie, Brantołka, Podbiała, Paproć, Kolonia Renerowska). W Rudach w latach 1725-1835 działała kuźnica miedzi, w 1710 r. założono hutę potażu. Klasztor stał się także ośrodkiem życia intelektualnego, w XIV w. powstała szkoła, którą w 1744 r. przekształcono w gimnazjum realne i konwikt dla młodzieży szlacheckiej. W 1810 r. dokonano kasaty opactwa, dwa lata później miejscowe dobra przejął landgraf von Hessen-Kassel, w 1820 r. landgraf Wiktor Amadeusz von Hessen-Rotenburg, wreszcie w 1834 r. późniejszy ks. raciborski Wiktor Maurycy Karol Hohenlohe Waldenburg-Schillingsfuerst, który w klasztorze, przebudowanym na pałac, urządził swą siedzibę, odwiedzaną przez europejskie elity, m. in. w 1866 i 1910 r. gościł tu na polowaniach cesarz niemiecki Wilhelm II. W latach 1899-1900 doprowadzono kolej wąskotorową Gliwice – Racibórz. W 1945 r. zespół klasztorno-pałacowy i kościół zostały spalone przez żołnierzy radzieckich. Po wojnie odbudowano kościół, obecnie trwa restauracja klasztoru.
Warto zobaczyć:
Pocysterski zespół klasztorno-pałacowy. Kościół Wniebowzięcia NMP, wzniesiony pierwotnie w poł. XIII w., kolejny zbudowano w 1303 r., na planie krzyża łacińskiego, trójnawowy, nakryty sklepieniem krzyżowo-żebrowym. W XVII w. kościół gruntownie przebudowano na barokowy, dobudowano zakrystię, a w latach 1723-26 kaplicę z kryptą ku czci NMP. Powstał także obecny front z barokową wieżą. XVIII w. to także szczytowy punkt ruchu pątniczego do obrazu MB Rudzkiej. Zniszczony przez pożar w 1945 r., podczas powojennej restauracji powrócono do gotyckiego wystroju. W 1995 r. kościół został ogłoszony Diecezjalnym Sanktuarium Matki Boskiej Rudzkiej, w 2009 r. otrzymał tytuł bazyliki mniejszej. W 1998 r. kompleks przejęty został przez diecezję gliwicką, która w części odnowionych wnętrz 10 października 2009 r. otwarła Ośrodek Edukacyjno-Formacyjny. W letnie soboty i niedziele klasztor można zwiedzać.
W kruchcie pod wieżą znajduje się cenny romański portal, w barokowej, bogato zdobionej Kaplicy Maryjnej cudowny obraz MB Pokornej z poł. XV w., warto również zobaczyć kaplicę św. Jana Nepomucena z freskami na kopule, kaplicę Św. Krzyża z epitafiami ks. Władysława i opata Andrzeja Emanuela Pospela. W klasycystycznych ołtarzach bocznych obrazy z warsztatu Willmanna, w całym kościele kilka płyt nagrobnych opatów, w kruchcie sarkofag ks. Wiktora i jego żony.
Barokowy pałac opacki z XVII-XVIII w. przebudowany został przez ks. raciborskich na rezydencję. Wokół rozciąga się rozległy park z egzotycznymi drzewami, 20 okazami pomnikowymi i dwoma stawami: Zamkowym i Szwajcarskim z zespołem azalii pontyjskich (tzw. wyspa zapachów).
Pod opactwem zaczyna się rowerowa ścieżka dydaktyczna, biegnąca przez tereny pożarzyska z 1992 r., koło wieży obserwacyjnej Borowiec, uroczyska: Dziewcze Groby i Orły (miejsce zbierania się powstańców śląskich w 1921 r.).
Galeria Zaczarowana Chata, mieszcząca się w starej, zabytkowej chacie wiejskiej, w której urządzono muzeum lalek i postaci z bajek. Zwiedzanie grupowe, tel. 887 611 587.
Neogotycki kościół cmentarny św. Marii Magdaleny z lat 1880-84. Wewnątrz barokowy ołtarz z 1785 r. z obrazem Matki Boskiej oraz marmurowa płyta nagrobna ostatniego podprzeora opactwa cysterskiego Nepomucena Lorenza z 1823 r.
Pomniki: poległych w 1. wojnie światowej i dr Rogera.
Zabytkowa stacja kolejki wąskotorowej Gliwice – Rudy – Racibórz o rozstawie toru 785 mm, zbudowanej w latach 1899-1900 przez Górnośląskie Tramwaje Parowe. W 1945 r. przejęta przez PKP i włączona do GKW, zamknięta w 1992 r. W 1994 r. urządzono tu skansen, gdzie można oglądać lokomotywy i wagony. Stacją opiekuje się Towarzystwo Służby Ochrony Zabytków Kolei Rybnik. Oprócz zwiedzania można także przejechać się kolejką na trasie Stanica – Rudy – Paproć, lub drezyną po terenie stacji. Kontakt: tel. 500 282 732.
Szpital św. Franciszka z 1858 r., założony przez dr Juliusza Rogera, przyrodnika i zbieracza pieśni ludowych. Mimo, że pochodził z Niemiec, nauczył się języka polskiego i zebrał 546 pieśni wydanych w 1863 r. pod tytułem 'Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku’. W budynku znajduje się obecnie dyrekcja Parku Krajobrazowego 'Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich’ założonego w 1993 r.
W Uroczysku Buk pamiątkowy kamień, upamiętniający wizytę w 1866 r. ks. Wiktorii, córki królowej angielskiej Wiktorii.